Қазақстанның Қытайдағы Елшісі: ШЫҰ-ның Астанадағы саммиті ШЫҰ-ны дамытудың жаңа бастауы болады

29 мамыр, онлайн «Халық Газеті» -- Биыл шілде айында Қазақстанның елордасы Астана қаласында Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы мемлекет басшыларының кеңесі өтеді. Қазақстанның Қытайдағы елшісі Шахрат Нұрышев Онлайн «Халық Газетіне» берген сұқбатында ШЫҰ-ның Астанадағы саммиті ШЫҰ-ны дамытудың жаңа бастамасы болатынын атап өтті. Төменде сұқбаттың толық мазмұны：

Онлайн «Халық Газеті»: Биыл Қытай мен Қазақстан арасындағы дипломатиялық қатынастардың орнағанына 32 жыл толады. Соңғы жылдары Қытай мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынастар тереңдеп, дамып келеді. Екі ел арасындағы қарым-қатынастың даму болашағына қалай қарайсыз?

Шахрат Нұрышев: 2022 жылы Қазақстан мен Қытай мемлекеттерінің басшылары екі ел арасындағы қарым-қатынастың алдағы «алтын отыз жылының» ашылатынын жариялады. Дипломатиялық қатынастар орнағаннан бері екі тарап арасындағы ынтымақтастық жемісті нәтижелерге қол жеткізді, ал екі ел арасындағы қатынастар бұрын-соңды болмаған деңгейге көтеріліп, тұрақты және жан-жақты стратегиялық серіктестік болып тұрақтанды. Бұл тату көршілік пен достық қарым-қатынасты нығайтуға және өзара тиімді ынтымақтастықты одан әрі тереңдетуге берік негіз қалады.

Өткен жылдың мамыр айынан бүгінге дейін ҚР Президенті Тоқаев Қытайға үш рет сапарда болып, «Қытай—Орталық Азия Саммитіне», «Бір белдеу, бір жол» бастамасының үшінші халықаралық форумына және Боао экономикалық форумына қатысты. Екі ел мемлекет басшыларының қол жеткізген консенсусы Қазақстан мен Қытай арасындағы тұрақты жан-жақты стратегиялық әріптестікті дамытуға жаңа серпін берді.

Осы жылдың сәуір айында Қазақстан Парламенті Мәжілісінің төрағасы Ерлан Қошанов Қытайға сапары барысында мемлекеттік халық құрылтайы тұрақты комитетінің төрағасы Чжао Лэцзимен, Қытай Халықтық саяси консультативтік кеңесінің Ұлттық комитетінің төрағасы Ван Хунинмен және Қытай Төрағасының орынбасары Хань Чжэнмен келіссөздер жүргізді. Сапар екі елдің парламенттері арасындағы ынтымақтастықты одан әрі дамытуға ықпал етті.

Онлайн «Халық Газеті»: Қытай мен Қазақстан арасында дипломатиялық қатынастар орнағаннан бері экономикалық және сауда ынтымақтастығында үздіксіз жетістіктерге қол жеткізді. Екі елдің экономикалық және сауда саласындағы ынтымақтастығының барысын қалай бағалайсыз? Екі ел арасындағы прагматикалық ынтымақтастықтың болашағы туралы сіздің көзқарасыңыз қандай?

Шахрат Нұрышев: Қазақстан-Қытай қарым-қатынасын прагматикалық ынтымақтастықтың үлгісі деп атауға болады. Қазақстан екі ел арасындағы экономикалық және сауда ынтымақтастығын дамытуға үлкен мән береді. Екі ел арасындағы бұл саладағы ынтымақтастық ынтымақтастықтардың ішіндегі ең серпінді бағыттарының бірі. Қазақстан - Қытайдың Орталық Азиядағы негізгі экономикалық және сауда серіктесі.

Қазақстан мен Қытай арасындағы екіжақты сауда көлемі дипломатиялық қатынастар орнаған кездегі шамамен 400 миллион АҚШ долларынан 2023 жылы 41 миллиард АҚШ долларына дейін өсіп, 100 еседен астам өсті. Екіжақты сауда-саттық қазақстандық сауданың жалпы көлемінің үштен бірін (28,3%) құрайды. 2024 жылдың бірінші тоқсанындағы сауда деректеріне сәйкес, екі тараптың да биыл сауданың өсуіне деген мөлшері өте жоғары.

Онлайн «Халық Газеті»: 2013 жылы ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин алғаш рет Қазақстанда «Бір белдеу, бір жолды» бірлесіп салу бастамасын ұсынды. Қытай мен Қазақстанның «Бір белдеу, бір жол» құрылысындағы қазіргі жетістіктері қандай? Болашақта екі ел «Бір белдеу, бір жолдың» сапалы дамуын қалай ілгерлетпекші?

Шахрат Нұрышев: 2013 жылдың қыркүйегінде ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин алғаш рет Қазақстанда «Бір белдеу, бір жол» бастамасын ортаға қойды. Еуразияның кіндігіне орналасқан «көпір» және Азия мен Еуропаның маңызды қиылысы бола отырып, Қазақстан бұл бастаманы жетекші болып қолдайды.

Қазіргі уақытта «Бір белдеу, бір жол» бастамасына әлемнің 150-ден астам елі қатысты. Бастама ұсынылғаннан кейінгі соңғы 10 жыл ішінде Қытай мен «Бір белдеу, бір жолды» бірлесіп салған елдер арасындағы сауда көлемі 19,5 трлн АҚШ долларына жетті, ал инвестициялардың жалпы көлемі 380 миллиард АҚШ долларын құрады. Бұл бастама барлық елдегі, әсіресе дамушы елдердегі адамдардың әл-ауқатына оң әсер етті.

Қазақстан осы мүмкіндікті пайдаланып, көлік-логистикалық тораптар саласындағы тоғыз жолдың торабы рөлін атқара отырып, Еуразия мен Азия-Тынық мұхиты аймағын байланыстыратын негізгі буынға айналды.

2013 жылы Қытай-Қазақстан (Ляньюньган) логистикалық Ынтымақтастық базасы ашылып, Қазақстан үшін Қорғас халықаралық шекара ынтымақтастығы орталығына тікелей теңіз өткелі ашылды.

2023 жылдың қараша айында Алматы айналма темір жолының құрылысы басталды. Жобаны іске асырғаннан кейін ол Алматы станциясындағы тасымалдау қысымының 40%-ын жеңілдетеді, жүктерді Орталық Азия, Еуропа және Каспий порттарына тасымалдау уақытын едәуір қысқартады және сол арқылы Қазақстан мен Қытай қатарлы елдердің транзиттік жүк әлеуетін арттырады.

Соңғы жылдары екі ел көлік және логистика саласында бірқатар ынтымақтастықты жүзеге асырды. «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» автомобиль көлігі дәлізі мен Транскаспий халықаралық көлік бағыты пайдалануға берілді. «Қытай-Еуропа» пойыздарының 5000-нан астам пойыз Қазақстан арқылы транзитпен өтеді. Осы жылдың ақпан айында Қазақстандағы Сиань Терминалының жобасы пайдалануға берілді. Бұл жоба - ҚР Президенті Тоқаевтың өткен жылы мамырда Қытайға жасаған мемлекеттік сапарының нәтижелерінің бірі. Сонымен қатар екі тарап екі елдің шекарасында жаңа трансшекаралық теміржол портын ашуды жоспарлап отыр. Қазақстанның Аягөзінен Қытайдың Шәуешегіне дейінгі темір жолының құрылысы жүріп жатыр. Бұл жобалар Қазақстан мен Қытай арасындағы өзара байланысты жеделдетіп, «Бір белдеу, бір жол» бастамасын бірлесіп салудағы ынтымақтастықты тереңдетуге көмектесті.

«Бір белдеу, бір жол» бастамасы іске қосылғаннан бері Қазақстан-Қытай инвестициялық ынтымақтастығы айтарлықтай артты. Қазақстан Ұлттық банкінің статистикасына сәйкес, Қытай Қазақстандағы тікелей шетелдік инвестициялар рейтингінде төртінші орында тұр. 2023 жылы Қытай Қазақстанға 1,81 миллиард АҚШ долларынан астам инвестиция салды, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 16,4%-ға өсті. 2005-2023 жылдар аралығында Қытайдың Қазақстанға салған инвестициясы 25,3 миллиард АҚШ долларына жеткен.

Мен Қытайдың жасыл Жібек Жолын бірлесіп салу жөніндегі бастамасының болашағы нұрлы деп ойлаймын. 2023 жылғы ақпанда Қазақстан 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясын қабылдады. Қытайдың жасыл даму жолы әр елге төмен көміртекті экономикаларды дамытуда құнды тәжірибе ұсына алады.

Қазіргі уақытта Қазақстанда қытайлық компаниялардың, соның ішінде күн электр станциялары мен жел энергетикасының жаңартылатын энергия көздері саласындағы бірқатар жоба жүзеге асырылып жатыр. 2024 жылы Қазақстанның Ақмола облысында жалпы белгіленген қуаты 156 мегаватт болатын үш жел электр станциясының жобасы пайдалануға беріледі. Сонымен қатар бірқатар ауқымды жел электр станцияларының құрылысы басталды.

Екі тарап «Бір белдеу, бір жол» бастамасы аясындағы ынтымақтастық бағыттарын үнемі кеңейтіп келеді. Екі ел арасында көлік, инфрақұрылым, инвестициялар, қаржы, энергетика, инновациялар және ауыл шаруашылығы саласында толық ынтымақтастық бар. Шағын және орта кәсіпорындары қатысқан тұтыну тауарларын өндіру жобалары да әзірленіп жатыр..

ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин «біз мыңдаған таулар мен өзендерді артқа тастадық, бірақ әлі сапар алыс, жол ұзақ», - дегендей. Қазақстан күш-жігерін жұмсап, Қытаймен түрлі салаларда өзара тиімді және тең дәрежедегі ынтымақтастықты жүзеге асырып, халқына бақыт жаратады.

Онлайн «Халық Газеті»: Қытай мен Қазақстан көршілес жатқан елдер. Екі ел гуманистік ынтымақтастықта қандай жетістіктерге жетті?

Шахрат Нұрышев: Қазақстан мен Қытай мәдениет және гуманитарлық саласындағы ынтымақтастықта өте белсенді. Өткен жылды мысалға алар болсақ, Шығыс Қазақстан техникалық университеті мен Тяньцзинь кәсіптік-техникалық университеті бірлесіп Лубань шеберханасын құрды. Болашақта Лубань шеберханасы аясында ынтымақтастықты кеңейтіп, техникалық таланттарды көбірек даярлау үшін Қазақстанның жетекші университеттерінде филиалдар құрсақ деп күтіп отырмыз.

Университеттердің ынтымақтастығы жағында Қазақстан Ұлттық университеті Солтүстік-Батыс өнеркәсіп университетінің қазақстандық филиалын ашты. Біз Астана халықаралық университетінде Бейжің Тіл және мәдениет университетінің филиалын және екі елдің студенттеріне екі тілде курстар ұсынатын филиалда HSK орталығын құруды жоспарлап отырмыз.

Өткен жылдың қараша айында екі ел өзара мәдени орталықтар құру жөнінде үкіметаралық ынтымақтастық туралы келісімге қол қойды. Бұл Қазақстанның шетелде алғаш рет өзінің мәдени орталығын ашуы. Екі елдің мәдени орталықтарының ашылуы өзара түсіністікті тереңдетуге және екі халық арасындағы достық алмасуды ілгерілетуге күшті серпін береді.

Екі елдің мемлекет басшылары қол жеткізген консенсусқа сәйкес, биыл - Қытайдың Қазақстан туризм жылы.

29 наурызда Қазақстан Премьер-министрінің орынбасары - Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеу мен Қытай Үгіт-насихат министрі Ли Шулей бірлесіп Қытай-Қазақстан Туризм жылының ашылатынын жариялады, сондай-ақ ҚР Президенті Тоқаев пен ҚХР Төрағасы Си Цзиньпиннің ашылу салтанатына қатысушыларға жолдаған хаттарын оқыды. Осы кезеңде ауқымды туристік-инвестициялық форум өтті.

Біз Қазақстан туризм жылы аясында Қытайлық серіктестермен 35 іс-шара өткізуді жоспарлап отырмыз, оның ішінде Қазақстандық туристік ресурстарды ілгерілету, форумдар, концерттер, сондай-ақ қытайлық блогерлер мен журналистерді Қазақстанға бақ сапарларына қатысуға шақырамыз.

Биыл Қазақстанда бірқатар мәдени іс-шаралар өтеді. Дүниежүзілік Көшпенділер ойындары қыркүйек айында Астанада өтеді. Қытайлық туристерді көшпенділердің таңғажайып тұрмысын тамашалауы үшін Қазақстанға шақырамыз.

2023 жылы Қазақстанға 217 000 Қытайлық турист келген, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 13 есе көп. Биылғы туризм жылы мен қазақстанның визасыз саясаты екі ел арасындағы туристік ынтымақтастықты одан әрі нығайтады деп сенеміз.

Онлайн «Халық Газеті»: Қазақстан 2023 жылдан 2024 жылға дейін ШЫҰ-ның кезекші төрағалық қызметін атқарады және ШЫҰ-ны дамыту бойынша жемісті жұмыстар жасады. Биылдың шілде айында Астанада ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларының кеңесі өтеді. Бұл саммиттің маңыздылығын қалай бағалайсыз?

Шахрат Нұрышев: ШЫҰ аясындағы ынтымақтастық Қазақстанның дипломатиялық жұмысының маңызды бағыты. Қазақстанның кезекті төрағалықты атқару кезінде болашақты және жемісті бастамалар көтеріп, көптеген маңызды мәні бар іс-шаралар ұйымдастырды.

ШЫҰ-ның Астанадағы саммитінде бірқатар маңызды күн тәртібі аяқталады және ШЫҰ шеңберіндегі ынтымақтастықтың барлық аспектілерін қамтитын «ШЫҰ-ның 2035 жылға дейінгі даму стратегиясы» сияқты бірқатар маңызды құжаттар қабылданады деп күтіліп отыр.

ШЫҰ-ның Астана Саммиті ұйымның кемелденуі және одан әрі заманауи дамыуы үшін жаңа бастама болады. Болашақта ШЫҰ заман ағымына ілесіп, өзінің даму мақсаттарын, міндеттері мен ұйымдық құрылымын барған сайын кемелдендіреді.

Әр түрлі серіктес елдердің қолдауымен Қазақстан жоғары деңгейдегі және сапалы саммит өткізіп, ШЫҰ-ның кезекті төрағалығын Қытайға тапсырады деп сенемін.

Онлайн «Халық Газеті»: осы жылдың қазан айында Қытай Халық Республикасының құрылғанына 75 жыл толады. Қытайдағы соңғы жылдардағы қандай жетістіктер сізге қатты әсер қалдырды? Осы туралы тоқтала кетсеңіз?

Шахрат Нұрышев: Қытай қарқынды дамып келе жатқан, гүлденген, құдыретті және бейбітшілікті сүйетін елге айналды. Қытай халқы мұны мақтан тұтуға лайық.

Соңғы 75 жылда Қытай керемет жетістіктерге жетті және әлем Қытай халқының күрес жолдарына куәші болды. Қытайдың экономикалық кереметі кездейсоқ емес. Қытай Коммунистік Партиясының басшылығымен Қытай халқы жанқиярлық және жаңашылдыққа бай еңбектің арқасында түрлі бастамаларда үлкен жетістіктерге жетті.

Бүгінгі Қытай-әлемдегі бірінші индустриалды ел, валюталық резервтегі ең ірі ел және әлемдегі екінші ірі экономикалық тұлға. Соңғы жылдары Қытай өнеркәсіп саласында серпінді дамуға қол жеткізді, жалпы ұзындығы 45000 шақырым жүрдек пойыз жолдары бүкіл елді қамтып жатыр.

2003 жылы Қытай өзінің алғашқы басқарылатын ғарыш кемесін ұшырып, ірі ғарыш елдерінің қатарына қосылды. Қытайдың Тяньгун ғарыш станциясы мен әлемдегі ең ірі астрономиялық телескоп пайдалануға берілді, ал Қытайлық ғалымдар егіннің көбеюіне арналған гендерді тапты. Сонымен қатар Қытайдың С919 ірі әуе жолаушылар ұшағы өзінің алғашқы коммерциялық рейсін сәтті аяқтады, Қытайдың алғашқы отандық ауқымды круиздік кемесі Ida Modu іске қосылды, Қытайда әлемдегі бірінші төртінші буын атом электр станциясы коммерциялық пайдалануға берілді. Бұл жетістіктер маған терең әсер қалдырды. Мен Қытай «14-ші бесжылдық жоспардың» алға қойған мақсаттарына жете алатынына сенімім кәміл.

ҚР Президенті Тоқаев 23-інші Боао Азия форумында сөйлеген сөзінде айтқандай, «Президент Си Цзиньпин ұсынған «Бір белдеу, бір жол» бастамасы «Азия әдебиет көркемөнерінің қайта гүлденуін» ілгерлетеді». Қазақстан ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин ұсынған жаһандық даму бастамасын, жаһандық қауіпсіздік бастамасын және жаһандық өркениет бастамасын жоғары бағалайды және Қытай стиліндегі модернизация жолын қолдайды. Бұл бастамалардың ортаға қойылуы өз уақытымен және жаһандық даму мүддесіне сәйкес келеді.